Կա­րոտ­նե­րը կա­պող-միա­վո­րո­ղը վա­նե­ցու զա­վակ Հրանտ Մար­գար­յանն էր

ԱՆՎ­ԿԱՆԴ, ԱՆ­ՎԵ­ՀԵՐ ՀԱ­ՅՈՑ ՀԱՅ­ՐԻ­ԿԸ

Հայ­կա­կան հար­ցը դի­վա­նա­գի­տա­կան ճա­նա­պար­հով լու­ծե­լու հույ­սը կորց­րած Խրի­մյան Հայ­րի­կը եզ­րա­հան­գեց, որ գո­յատևե­լու միակ ու­ղին մնում է ազ­գա­յին-ա­զա­տագ­րա­կան պայ­քա­րի մի­ջո­ցով եր­կա­թե շե­րեփ ձեռք բե­րե­լը: 1879-ին նա ըն­տր­վում է Վաս­պու­րա­կա­նի հոգևոր ա­ռաջ­նորդ և ե­ռան­դուն գոր­ծու­նեու­թյուն ծա­վա­լում այն­տեղ, օ­ժան­դա­կում Վա­նի «Սև խաչ», Կա­րի­նի «Պաշտ­պան հայ­րե­նյաց» գաղտ­նի կազ­մա­կեր­պու­թյուն­նե­րի ստեղծ­մանն ու գոր­ծու­նեու­թյա­նը: Արևմտյան գա­վառ­նե­րում ըն­դվ­զում­ներ կազ­մա­կեր­պե­լու մե­ղադ­րան­քով 1885 թ. Բ. Դու­ռը նրան կան­չում է Կ. Պո­լիս, սա­կայն այս­տեղ էլ Խրի­մյան Հայ­րի­կը չէր կա­րող ան­տար­բեր մնալ հա­յու­թյա­նը հու­զող խն­դիր­նե­րի հան­դեպ և որ­պես Կրո­նա­կան ժո­ղո­վի ա­տե­նա­պետ՝ ժո­ղո­վի ա­նու­նից բո­ղո­քա­գիր է ներ­կա­յաց­նում Բ. Դռա­նը: 1890 թ. Գում­գա­բուի ցույ­ցից հե­տո Թուր­քա­կան կա­ռա­վա­րու­թյու­նը նրան աք­սո­րում է Ե­րու­սա­ղեմ: Սա­կայն Հա­յոց Հայ­րի­կի ու­ղին այլևս ան­բա­ժա­նե­լի էր հայ ժո­ղովր­դի կյան­քից: 1892 թ. մա­յի­սին նա ըն­տր­վում է Ա­մե­նայն Հա­յոց կա­թո­ղի­կոս: Սուլ­թա­նը չի կա­մե­նում նրան ա­զա­տել թուր­քահ­պա­տա­կու­թյու­նից, և միայն 13 ա­միս անց ռու­սա­կան ցա­րի մի­ջամ­տու­թյամբ նրան թույ­լատր­վում է գալ Էջ­միա­ծին: Այս­տեղ էլ, ինչ­պես միշտ, Մկր­տիչ Ա Վա­նե­ցի կա­թո­ղի­կոսն ա­կան­ջա­լուր էր սի­րե­լի ժո­ղովր­դի հոգս ու ցա­վին, ա­մեն հնար գոր­ծադ­րում էր նրան նե­ցուկ լի­նե­լու հա­մար: Նա իր բո­ղո­քի ձայ­նը բարձ­րաց­րեց 1894-1896 թթ. հա­մի­դյան ջար­դե­րի դեմ: Ցա­րա­կան ար­քու­նի­քից հղած խնդ­րագ­րե­րով հան­գա­նա­կու­թյուն­ներ էր կազ­մա­կեր­պում ռու­սա­կան կայս­րու­թյան հա­յաբ­նակ տա­րածք­նե­րում՝ կո­տո­րած­նե­րից փրկ­ված գաղ­թա­կան­նե­րի գո­յու­թյունն ա­պա­հո­վե­լու և նրանց Էր­գիր վե­րա­դար­ձի հա­մար: Խի­զախ Հայ­րի­կը չե­րե­րաց նաև այն ժա­մա­նակ, երբ ցա­րա­կան կա­ռա­վա­րու­թյու­նը հայ ե­կե­ղե­ցու կալ­վածք­նե­րը բռ­նագ­րա­վե­լու օ­րենք ըն­դու­նեց: Իր հոգևոր թե­մա­կալ ա­ռաջ­նորդ­նե­րին հրա­մա­յեց՝ չեն­թարկ­վել ու խո­չըն­դո­տել օ­րեն­քի կի­րառ­մա­նը: Նրա կա­թո­ղի­կո­սու­թյան օ­րոք Էջ­միած­նում կա­ռուց­վե­ցին Սի­նո­դի նոր շենք, նոր մա­տե­նա­դա­րան, այլ շի­նու­թյուն­ներ:

«ՆԵՐ­ՔԻՆ ԶԵ­ՂՈՒՄ­ՆԵՐՆ ԶՀԱՅ­ՐԵ­ՆԻՔ Ա­ՎԵ­ԼԻ ԿԸ ԴԱ­ՎԱ­ՃԱ­ՆԵՆ, ՔԱՆ ԹԵ Օ­ՏԱՐ ԹՇ­ՆԱ­ՄԻՔ»

Երբ Խրի­մյան Հայ­րիկն ա­վար­տեց իր ա­լե­կոծ կյան­քի ու պայ­քա­րի պատ­մու­թյու­նը և ուն­կն­դիր­նե­րին ի­մաս­տուն խրատ­ներ տա­լով՝ հե­ռա­ցավ դե­պի բե­մի ա­նեզ­րու­թյու­նը, դահ­լի­ճում նս­տած­նե­րը որ­բա­ցած մա­նուկ­նե­րի պես լուռ գո­չե­ցին. « Մի՜ հե­ռա­ցիր, Հայ­րի՛կ, վե­րա­դար­ձի՛ր, զո­րակ­ցու­թյանդ կա­րիքն ու­նենք...»: Շատ ընդ­հան­րու­թյուն­ներ կա­յին Խրի­մյան Հայ­րի­կի նկա­րագ­րած ժա­մա­նա­կի ու այ­սօր­վա ի­րա­կա­նու­թյան մեջ. այ­սօր էլ մեր առջև մեծ մար­տահ­րա­վեր­ներ ու պար­տադ­րանք­ներ են ծա­ռա­ցած աշ­խար­հի հզոր­նե­րի կող­մից, նաև մեր ներ­քին կյան­քում ե­ղած նյու­թա­պաշ­տու­թյու­նը, ա­գա­հու­թյունն ու ան­հան­դուր­ժո­ղա­կա­նու­թյունն են թու­լաց­նում, խարխ­լում եր­կի­րի հզո­րաց­ման հիմ­քե­րը: Ե­րա­նի մեր ղե­կա­վար­նե­րը Խրի­մյան Հայ­րի­կի մտայ­նու­թյունն ու ժո­ղովր­դի հան­դեպ սերն ու­նե­նա­յին...

Երբ ե­րա­զից արթ­նա­ցա­ծի երևույ­թով դուրս ե­լանք դահ­լի­ճից ու նա­խաս­րա­հում խմբ­ված մեր ապ­րում­ներն էինք փո­խան­ցում ի­րար, բե­մի հետ­նա­մա­սից դե­պի մեզ ե­կավ հոգ­նած հա­յաց­քում ման­կո­րեն զվարթ կայծ­կլ­տում­նե­րով տա­րեց այ­րը: ՀՕՄ-ի Հրազ­դա­նի «Շու­շան Պահ­լա­վու­նի» մաս­նա­ճյու­ղի ա­տե­նա­պե­տու­հի Զի­նա Քո­չա­րյա­նը ժպի­տով ներ­կա­յաց­րեց.
-«Խրի­մյան Հայ­րիկ» ներ­կա­յաց­ման հե­ղի­նակ, բե­մադ­րիչ, դե­րա­սան Հրանտ Մար­գա­րյանն է ...
Բո­լո­րը մե­կեն աշ­խու­ժա­ցան, մո­տե­ցան, օ­ղա­կե­ցին սի­րե­լի Հայ­րի­կին, ման­կա­կան ար­վես­տի դպ­րո­ցի, ման­կա­պա­տա­նե­կան ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան կենտ­րո­նի ղե­կա­վար­նե­րը, ու­սու­ցիչ­ներ, ա­շա­կերտ­ներ, «Զո­դիակ» ժա­մա­նա­կա­կից ար­վես­տի ստու­դիա­յի ղե­կա­վար Հեր­ման Ի­սա­վեր­դյա­նը, ո­րոնք ա­ջակ­ցել էին, որ ներ­կա­յա­ցու­մը կա­յա­նա... ա­մեն ոք ան­համ­բեր էր շնոր­հա­կա­լա­կան իր խոսքն ա­սե­լուն: Խնդ­րե­ցին, որ Հայ­րի­կը լու­սան­կար­վի ի­րենց հետ: Իսկ քիչ այն կողմ հու­զա­խառն հա­յացք­նե­րով կանգ­նած էին Բեռ­լի­նի վե­հա­ժո­ղո­վում դի­վա­նա­գետ­նե­րի դե­րեր խա­ղա­ցող տղա­նե­րը՝ Տա­րոն Բա­դա­լյա­նը, Ար­ման Թո­րո­սյա­նը, Դա­վիթ Իս­րա­յե­լյա­նը, Գա­րիկ Ա­ռա­քե­լյա­նը, Հա­րու­թյուն Գյու­չա­փյա­նը, Գոռ Ա­ղա­մի­րյա­նը... Ի՞նչ վե­րա­փո­խում ապ­րե­ցին նրանք ի­րենց խա­ղից, ի՞նչ հետք թո­ղեց նրանց հո­գի­նե­րում Հրանտ Մար­գա­րյան Խրի­մյան Հայ­րի­կը. օ­րեր անց այս հար­ցերն էի ու­զում տալ նրանց, բայց ի­մա­ցա , որ այդ պա­տա­նի­նե­րից հինգն ար­դեն զո­րա­կոչ­վել են բա­նակ: Հա­մոզ­ված եմ՝ նրանք լավ են յու­րաց­րել Խրի­մյան Հայ­րի­կի՝ եր­կա­թե շե­րե­փի մա­սին դա­սե­րը:

Հրազ­դա­նից հե­տո Հրանտ Մար­գա­րյա­նը «Խրի­մյան Հայ­րիկ» մե­նա­խա­ղով հան­դես ե­կավ Օ­շա­կա­նում, ա­պա Տա­վու­շի մար­զում՝ սահ­մա­նա­մերձ Նոր Վա­րա­գա­վան­քում՝ վան­քի շու­քի ներ­քո: Նրա խա­ղը հայտ­նու­թյուն էր սահ­մա­նա­յին ա­մե­նօ­րյա լար­վա­ծու­թյան մեջ ապ­րող գյու­ղի ժո­ղովր­դի հա­մար: Ա­սես հո­գու կեն­դա­նի կապ, զրույց սկս­վեց Նոր Վա­րա­գա­վան­քի ու սահ­մա­նից ան­դին՝ Վան քա­ղա­քից 10 կմ հե­ռու՝ Վա­րա­գա լե­ռան փե­շե­րին մոտ գտն­վող Վա­րա­գա­վան­քի միջև, ո­րը կա­ռուց­վել է 7-րդ դա­րում և ժա­մա­նա­կի ըն­թաց­քում ըն­դար­ձակ­վել կից կա­ռուց­ված յոթ ե­կե­ղե­ցի­նե­րով: Պատ­մա­կան Հայ­րե­նի­քի շատ հու­շար­ձան­նե­րի պես Վա­րա­գա­վանքն էլ է ա­վեր­վել, խար­խլ­վել թշ­նա­մու ա­վե­րա­ծու­թյուն­նե­րից ու ժա­մա­նա­կի հպում­նե­րից, այ­սօր՝ չկամ օ­տա­րի ան­տար­բե­րու­թյու­նից: Պա­հա­կը՝ Մեհ­մեդ Չո­բա­նին, ո­րին ի­մամ հայրն ա­վան­դել է ե­կե­ղե­ցու պատ­մու­թյու­նը, մա­քուր է պա­հում ե­կե­ղե­ցու ներսն ու ցա­վով ա­սում, որ երբ ձյու­նը գա, գու­ցե տա­նիքն այլևս չդի­մա­նա: Եր­կու Վա­րա­գա­վանք, Էրգ­րի­նը՝ կի­սա­վեր, ա­մա­յա­ցած, մյու­սը՝ Նոր Վա­րա­գա­վան­քը, թշ­նա­մու դա­վա­դիր հա­յաց­քի ներ­քո... Նրանց կա­րո­տի կան­չե­րը միա­վո­րող խոր­հուրդ կար այդ օ­րը, ու կա­րոտ­նե­րը կա­պող-միա­վո­րո­ղը վա­նե­ցու զա­վակ, գրող, գիտ­նա­կան, հայ­րե­նի Վա­նի կա­րո­տով ապ­րող Հրանտ Մար­գա­րյանն էր:

Ներ­կա­յաց­ման ա­վար­տից հե­տո Բեր­դի տա­րա­ծաշր­ջա­նի հոգևոր հո­վիվ տեր Ա­րամ քա­հա­նա Միր­զո­յանն ա­սաց.
-Մեծ ի­մաստ ու բո­վան­դա­կու­թյուն ու­նեն Հայ­րի­կի հոր­դոր­նե­րը: Այս կո­չե­րը միշտ ար­դիա­կան են, հատ­կա­պես սահ­մա­նա­յին տա­րա­ծաշր­ջա­նում: Պա­րոն Հրանտ Մար­գա­րյա­նը շատ բարձր ար­վեստ ներ­կա­յաց­րեց: Մենք հոգևոր կապ ու­նենք Նոր Վա­րա­գա­վան­քի և պատ­մա­կան Վա­րա­գա­վան­քի հետ: Լի­նե­լով վա­նա­հայր՝ Խրի­մյան Հայ­րի­կը հիմ­նա­կա­նում գոր­ծել է Վա­րա­գա­վան­քում: Շնոր­հա­կալ ենք Հրանտ Մար­գա­րյա­նին, որ լի­նե­լով վա­նե­ցի՝ այդ­քան տպա­վո­րիչ ներ­կա­յաց­րեց Խրի­մյան Հայ­րի­կի կեր­պա­րը:

Հա­յաս­տա­նի մար­զե­րում «Խրի­մյան Հայ­րի­կը» ներ­կա­յաց­նե­լուց հե­տո Հրանտ Մար­գա­րյանն ուխ­տա­վո­րի կա­րո­տով, փա­փա­գով մեկ­նեց Ար­ցախ, ե­ղավ սահ­մա­նագ­ծում, հան­դի­պեց զին­վոր­նե­րի ու սպա­նե­րի հետ: Դա­տարկ չէր գնա­ցել, տա­րել էր դիր­քա­պահ զին­վո­րի հա­մար շատ կարևոր բժշ­կա­կան սար­քեր, ո­րոնց անհ­րա­ժեշ­տու­թյունն այն­քան զգաց­վեց 2016 թ. ապ­րի­լյան քա­ռօ­րյա պա­տե­րազ­մի ա­րյու­նա­լի օ­րե­րին: Լի­նե­լով ԱՄՆ-ի արևե­լյան շր­ջա­նի Հա­մազ­գա­յի­նի զո­րա­վոր սյու­նե­րից մե­կը՝ տաս­նա­մյակ­ներ շա­րու­նակ ե­րի­տա­սար­դա­կան նույն ա­վյու­նով ու խան­դա­վա­ռու­թյամբ Հրանտ Մար­գա­րյա­նը շա­րու­նա­կում է հայ­րե­նի­քում կա­տա­րել օգ­տա­կար, կարևոր գոր­ծեր: Ապ­րում, շն­չում է Հա­յաս­տա­նի ու Ար­ցա­խի սի­րով՝ հա­վա­տա­րիմ Խրի­մյան Հայ­րի­կի ան­վե­հեր ո­գուն...

Ասպրամ ԾԱՌՈՒԿՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Ակնաղ­բ­յուրն այ­սօր գե­րի է
• «Ար­ցա­խի կո­րուս­տը հայ ժո­ղովր­դի հա­մար հս­կա կո­րուստ մըն է»
• «Ար­ցա­խի կո­րուս­տը հայ ժո­ղովր­դի հա­մար հս­կա կո­րուստ մըն է»
• «Ար­ցա­խի կո­րուս­տը հայ ժո­ղովր­դի հա­մար հս­կա կո­րուստ մըն է»
• Շու­շի՝ սպի­տակ ե­րազ
• Շու­շի՝ սպի­տակ ե­րազ
• Շու­շի՝ սպի­տակ ե­րազ
• Շու­շի՝ սպի­տակ ե­րազ
• «Ե­թե թշ­նա­մին վերսկ­սի պա­տե­րազ­մը, մենք, ան­կաս­կած, պա­տե­րազ­մը կա­վար­տենք ա­վե­լի հե­ռու տա­րածք­նե­րում»
• Եռաբ­լու­րից մինչև Մուշ, Սասուն
• «Ե­թե ինձ մի վատ բան պա­տա­հի, ձեր մա­սին հո­գա­ցող­ներ կլի­նեն»
• Շո­շի Ա­գոն
• Դեղ­նա­վուն ընդ­հա­նուր տետրն ան­պայ­ման գտ­նե­լու և ըն­թեր­ցո­ղին եմ ներ­կա­յաց­նե­լու Թա­գու­հի Կա­րա­բա­ջա­կ­յա­նին
• «Այն մեկ ա­մի­սը, որ Պետ­րոս­ը կռ­վեց իմ կող­քին, հա­վա­սար էր տաս­ն­յակ կյան­քե­րի սխ­րան­քի»
• «Չհասց­րեց բա­ցել թևե­րը»
• «Շուտ մեռ­նել, թե ոչ, կարևոր չէ, պատ­վով, թե ան­պա­տիվ, դա է էա­կա­նը»
• «Շուտ մեռ­նել, թե ոչ, կարևոր չէ, պատ­վով, թե ան­պա­տիվ, դա է էա­կա­նը»
• «Մեր էու­թ­յան կն­քա­րա­նը Հա­յաս­տանն է»
• «Քա­ղա­քա­կիրթ աշ­խար­հի մէջ ար­դա­րու­թ­յու­նը հան­գու­ց­յալ է տի­րա­պես»
• «Հրե­տա­նին պա­տե­րազ­մի աստ­վածն է»

Մեկնաբանություններ